Οδός Πατησίων, 01.12.2011
Περνάω δίπλα από αυτή την τοιχογραφία στο δρόμο για τη δουλειά μου. Η θέση της είναι στην καρδιά της πόλης: ο σταθμός του ΗΣΑΠ Βικτώρια απέχει μόλις ένα οικοδομικό τετράγωνο και το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών βρίσκεται στην επόμενη γωνία. Η Πατησίων έχει αρκετή κίνηση σε αυτό το ύψος και καθημερινά χιλιάδες άνθρωποι την διασχίζουν περπατώντας. Το κτίριο πάνω στο οποίο βρίσκεται η τοιχογραφία είναι κλειστό και μπροστά του υπάρχει μία άτυπη υπαίθρια αγορά, όπου μετανάστες από την Αφρική και την Νότια Ασία προσπαθούν να βγάλουν τα προς το ζην. Μερικές φορές στέκομαι και παρατηρώ τους ανθρώπους που περνούν. Οι περισσότεροι φαίνονται πολύ βιαστικοί. Αναρωτιέμαι αν αναγνωρίζουν την αναφορά.
Μεξικό, Ολυμπιακοί Αγώνες του 1968: 0ι αθλητές των Ηνωμένων Πολιτειών Tommie Smith και John Carlos, χρυσός και χάλκινος ολυμπιονίκης αντίστοιχα στα 200 μέτρα, υψώνουν τις γροθιές τους και κατεβάζουν τα κεφάλια τους κατά τη διάρκεια της απονομής – ο Αυστραλός ασημένιος ολυμπιονίκης Peter Norman υποστήριξε την επιλογή τους. Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες εικόνες διαμαρτυρίας όλων των εποχών, και το εύρος της επιρροής της, 43 χρόνια αργότερα σε ένα εντελώς διαφορετικό πλαίσιο, δεν παύει να είναι εντυπωσιακό. Εύκολα φυσικά μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η τοιχογραφία περισσότερο επανερμηνεύει το περιεχόμενο της διαμαρτυρίας, παρά αποτελεί απλώς φόρο τιμής στο αρχικό γεγονός. Ο κόκκινος και μαύρος χρωματικός κώδικας, για παράδειγμα, έχει συνδεθεί με τα αναρχικά κινήματα. Ωστόσο αυτή η πολιτική παράδοση, αλλά και τα άλλα ρεύματα της αριστεράς, διαθέτουν ένα ευρύ φάσμα συμβόλων και εικόνων αγώνα· γιατί λοιπόν να επιλεγεί η συγκεκριμένη εικόνα;
Ας δούμε μία άλλη μορφή αναπαράστασης: η ταινία The Black Power Mixtape 1967-1975 είναι ένα ντοκιμαντέρ που σκηνοθέτησε ο Göran Hugo Olsson. Η πρεμιέρα της έγινε στο κινηματογραφικό φεστιβάλ Sundance, όπου κέρδισε το βραβείο μοντάζ διεθνούς ντοκιμαντέρ, και στη συνέχεια απέκτησε διεθνή διανομή, αλλά και προβλήθηκε σε μεγάλο αριθμό κινηματογραφικών φεστιβάλ ανά τον κόσμο. Η ταινία αφηγείται την ανάπτυξη του κινήματος Black Power με διττό τρόπο: από τη μία πλευρά, παρουσιάζει πλούσιο υλικό από τα αρχεία της Σουηδικής Τηλεόρασης, στο οποίο περιλαμβάνονται συνεντεύξεις με κομβικές μορφές του κινήματος. Το υλικό αυτό έχει συναρθρωθεί αποτελεσματικά, κατά τρόπο που εξυπηρετεί τόσο την χρονολογική όσο και την θεματική οργανωση της αφήγησης. Από την άλλη πλευρά, η ταινία παρουσιάζει ηχητικό σχολιασμό αυτού του υλικού από σύγχρονους Αφρο-Αμερικανούς καλλιτέχνες, ακτιβιστές και συγγραφείς.
Οι δύο αυτές πλευρές, η αρχειακή και η σύγχρονη, κατά περίπτωση επικαλύπτονται, και το περιεχόμενο της ταινίας σημασιοδοτείται από την διαντίδραση μεταξύ διαφόρετικών παραγόντων, όπως είναι ο λόγος των ακτιβιστών του κινήματος Black Power στο αρχειακό υλικό· οι αισθητικές και θεματικές επιλογές των Σουηδών δημοσιογράφων που το παρήγαγαν· οι ερμηνείες του κινήματος όπως προβάλλονται από τον παρόντα χρόνο· η χρήση της μουσικής των Ahmir “Questlove” Thompson και Om’Mas Keith ως αφηγηματικό όχημα· και το μοντάζ ως κατεξοχήν σκηνοθετικό μέσο σύνδεσης και νοηματοδότησης όλων των παραπάνω.
Γιατί ωστόσο να γυριστεί αυτή η ταινία σήμερα ανασύροντας αρχεία ηλικίας σαράντα ετών; Νομίζω πως η Erikah Badu απαντάει εύστοχα στην ταινία όταν ισχυρίζεται ότι τα ντοκουμέντα της Αφρο-Αμερικανικής κοινότητας χρειάζονται ώστε να διατυπωθεί σωστά η ιστορία της. Όπως επιπλέον αναφέρει ο Göran Hugo Olsson στην Sue Lawson του Indie Film Nation, το κίνημα Black Power υπήρξε μοντέλο για πολλά άλλα κινήματα: το μήνυμα του ήταν ότι δεν μπορείς να περιμένεις από κάποιον άλλον να σου δώσει τα δικαιώματά σου, χρειάζεται να τα διεκδικήσεις ο ίδιος, να παλέψεις για αυτά, και επίσης να βοηθήσεις εκείνους που δεν έχουν την δυνατότητα να διεκδικήσουν τα δικά τους δικαιώματα. Και νομίζω πως αυτή ακριβώς είναι η βάση πάνω στην οποία χρειάζεται κανείς να διαπραγματευτεί το θέμα της αναπαράστασης, από ένα σουηδικό ντοκιμαντέρ μέχρι μια τοιχογραφία στην Αθήνα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου