Tim Burton: O άνθρωπος με τα χίλια πρόσωπα

πηγή εικόνας: http://photobucket.com

Ο Τίμοθυ Ουίλλιαμ Μπάρτον γεννήθηκε στις 25 Αυγούστου του 1958 στο Μπέρμπανκ της Καλιφόρνια. Ξεκίνησε να σχεδιάζει από πολύ μικρή ηλικία και κατόπιν σπούδασε στο Ινστιτούτο Καλών Τεχνών της Καλιφόρνια. Συνεργάστηκε με τη Ντίσνευ όπου έκανε την ταινία Vincent (1982), που αποτέλεσε ένα αφιέρωμα για τον Βινσεντ Πράις με τον οποίο συνεργάστηκε στη συνέχεια και στον Ψαλιδοχέρη, και τη μικρού μήκους Frankenweenie (1984) η οποία κρίθηκε ακατάλληλη για παιδιά και δεν κυκλοφόρησε ποτέ. Κατόπιν, διέκοψε τη συνεργασία του με τη Ντίσνευ γιατί κατάλαβε ότι το στυλ της απείχε πολύ από την ιδιοσυγκρασία του και την ευαισθησία του.  To 1985 κάνει την ταινία Pee Wee’s Adventure που ήταν μεγάλη εμπορική επιτυχία και μετά τη μαύρη κωμωδία Beeteljuice (1988). Ακολουθεί ο Batman to 1989,που αν και η λιγότερο προσωπική του ταινία μέχρι σήμερα, έσπασε τα ταμεία και ο Μπάρτον απέκτησε στο Χόλιγουντ μία δύναμη άνευ προηγουμένου και κέρδισε την εκτίμηση πολλών ανθρώπων του θεάματος. Η συνέχεια λίγο πολύ γνωστή με ταινίες όπως ο Edward Scissorhands (1990), Batman Returns (1992),Ed Wood( 1994), Sleepy Hollow (1999), Big Fish (2003), Charlie and the Chocolate Factory( 2005), Alice In Wonderland (2010) και πολλές άλλες ακόμη στο ενεργητικό του.

Όντας μικρός, ο Burton σχετίστηκε με τους χαρακτήρες τεράτων που ήταν άφθονοι στις B-Movies των δεκαετιών ’30,’ 40, ’50 όπως ο Φράνκενσταιν, ο Λυκάνθρωπος,   το τέρας της μαύρης λίμνης, ο Γκοτζίλα, οι ρόλοι του κακού που υποδύθηκε ο Βίνσεντ Πράις, ο βρικόλακας του Μπέλλα Λουγκόζι και οι διάφοροι Δράκουλες. Αυτό το αμάλγαμα επιρροών τον έκανε αργότερα να διαμορφώσει το δικό του ήρωα, τον τυπικό «μπαρτονικό» ανδρικό χαρακτήρα. Η εικόνα του περιθωριακού εμφανίζεται σε πολλές μορφές στις ταινίες του: το καταδιωκόμενο τέρας, η τρελή ιδιοφυΐα, ο μανιακός, ο ατελής άνθρωπος που ζει στο δικό του ονειρικό κόσμο, ο υπεράνθρωπος που δίνει εσωτερική μάχη για να καταπολεμήσει το σατανικό alter ego του. Περισσότερα από ένα από αυτά τα προσωπεία συναντιόνται πολλές φορές και στον ίδιο χαρακτήρα διαμορφώνοντας έτσι έναν πολυσύνθετο χαρακτήρα. Συνήθως, το εκκεντρικό παιδί που δεν έχει μεγαλώσει έρχεται αντιμέτωπο με το πλήθος, το «λογικό» αλλά «σκληρό» κοινωνικό περίγυρο που δε μπορεί να αποδεχτεί τη διαφορετικότητα και πολύ συχνά καταλήγει να καταδιώκεται από αυτόν. Οι μπαρτονικοί ήρωες αρνούνται να δεχτούν την επίσημη εκδοχή της πραγματικότητας και μέσα από μαγικά κιάλια βλέπουν πράγματα που ο συνηθισμένος κόσμος δε μπορεί να δει. Θεωρούν ότι η  ένταξή τους στην πραγματικότητα είναι κάτι το πολύ τρομακτικό.

Με την πάροδο των ετών, ο Μπάρτον διαμόρφωσε ένα δικό του προσωπικό στυλ που από πολλούς μπορεί να περιγραφεί ως «σπουδαίο αποτέλεσμα με τη χρήση πολύ απλών μέσων» κάτι που τον έχει καταστήσει ιδιαίτερα δημοφιλή στα άτομα όλων των ηλικιών.  Σε πολλές από τις ταινίες του διηγείται μία αρκετά απλή ιστορία που όμως, χάρη στις όμορφες εικόνες που χρησιμοποιεί που είναι πολύ πιο εύγλωττες από τις λέξεις, είναι άμεσα προσβάσιμη για τον κάθε θεατή. Είναι πολύ σαφής αλλά τα μηνύματα στην κάθε ταινία είναι συναισθηματικά πολύ βαθιά. Δε χρησιμοποιεί τίποτα το περίπλοκο για να απεικονίσει την πολυπλοκότητα και την αβεβαιότητα του ενήλικου κόσμου όπως πχ. περίτεχνο μοντάζ, μακρόσυρτες «φιλοσοφικές» λήψεις ή ασυμφωνίες μεταξύ ήχου και εικόνας. Αντίθετα, υπάρχει η απόλυτη συσχέτιση μεταξύ εικόνας και μουσικής (μόνιμος συνεργάτης του τα τελευταία 20 χρόνια είναι ο Ντάνυ Έλφμαν που έχει γράψει τη μουσική για σχεδόν όλες τις ταινίες που έχει γυρίσει οΜπάρτον) και τα σχήματα λόγου είναι διάχυτα από την αρχή ως το τέλος παράγοντας συμβολισμούς που διευκολύνουν την πλοκή. Τα σκηνικά, τα κοστούμια, τα χρώματα, ο φωτισμός, η διακόσμηση, το μακιγιάζ είναι το καθένα από αυτά βασικό συστατικό της ιστορίας που διηγείται και κάνουν τη δουλειά του περισσότερο ατμοσφαιρική. Τα σύμβολά του δεν καλύπτονται από το πέπλο του ρεαλισμού, αντίθετα μπορούν να ερμηνευθούν ποικιλοτρόπως.

 Το στυλ του Μπάρτον είναι πολύ κοντά στην αισθητική του Γερμανικού εξπρεσιονισμού (παραλλαγή της πραγματικότητας, χρήση σκούρων χρωμάτων, έμφαση στη μεταφορά και τα σύμβολα) ενώ οι κανόνες της αφήγησης (δεν υπάρχει γραμμικότητα ούτε κάποια μορφή δομής) θυσιάζονται προκειμένου να δώσουν χώρο στην οπτική πανδαισία. Επιπλέον, χρησιμοποιεί πολλά αρχετυπικά σχήματα όπως ο θάνατος του πατέρα-δημιουργού, η διαμάχη μεταξύ γιου και πατέρα, ο μύθος του ήρωα και σαγηνευτικές γυναικείες μορφές που αν και ποτέ δεν είναι πρωταγωνίστριες (με εξαίρεση την Έμιλυ στη Νεκρή Νύφη και την Αλίκη στην ομώνυμη ταινία) ωστόσο αποτελούν ρόλο-κλειδί πχ. η Κατγούμαν στο Batman, η μάγισσα στο Big fish, η Κόκκινη Βασίλισσα στην Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων.

Για τον Μπάρτον, η τελειότητα των κινηματογραφικών τεχνικών δεν είναι τόσο σημαντική όσο η αρχική παρόρμηση για να δημιουργήσει, για να εκφράσει ένα συναίσθημα και για να δώσει στους θεατές χώρο και χρόνο ώστε να έρθουν σε επαφή με τους ήρωες με δικούς τους όρους και με τους δικούς τους ρυθμούς και να ερμηνεύσει ο καθένας όπως επιθυμεί τo μαγικό συμβολισμό των εικόνων.

Πηγές: 

1. Bassil-Morozow, H. (2010) Tim Burton: The Monster and the Crowd, Routledge: Taylor and Francis Group

2. www.imdb.com/name/nm0000318/bio